De meivakantie is voor een deel van het land na dit weekend voorbij. Veel mensen hebben de afgelopen weken het vliegtuig gepakt voor een vakantie in het buitenland: luchthavens Eindhoven en Schiphol hebben tienduizenden passagiers per dag verwerkt.
Die toestellen vliegen allemaal op kerosine, terwijl Nederland klimaatneutraal moet zijn in 2050, wat volgens het Planbureau voor de Leefomgeving haalbaar is - mits er flink wordt doorgepakt. De luchtvaartsector is moeilijk te verduurzamen, maar er wordt hard gewerkt aan alternatieven voor vliegen op kerosine.
Dit zijn de drie kansrijkste opties:
Een mogelijkheid waar veel mensen aan denken is een elektrisch vliegtuig. Maar alle vliegtuigen in een vloot ombouwen, een batterij erin doen en opstijgen is geen haalbare kaart. Batterijen zijn zwaar, terwijl een vliegtuig juist zo licht mogelijk moet zijn om langere afstanden te kunnen vliegen, zegt Henri Werij, decaan van de faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek aan de TU Delft.
Daarbij komt dat de levensduur van een vliegtuig lang is als het goed wordt onderhouden, zo'n twintig tot dertig jaar. Elk nieuw toestel is voor maatschappijen een miljoeneninvestering en de afgelopen jaren is er geïnvesteerd in stillere en zuinigere vloot, die nog wel op kerosine vliegt.
Uit onderzoeken komt naar voren dat elektrisch vliegen op langere afstanden niet mogelijk is, maar daar denken de oprichters van start-up Elysian anders over. Die willen over negen jaar, in 2033, een vliegtuig met negentig passagiers laten opstijgen dat ongeveer 800 kilometer moet kunnen afleggen, met als uiteindelijk doel een bereik van 1000 kilometer.
"Als je ChatGPT zou vragen of het mogelijk is om lange afstanden elektrisch te vliegen, zou het antwoord "nee" zijn," zegt mede-oprichter Reynard de Vries, verantwoordelijk voor ontwikkeling bij Elysian. Maar volgens hem is de techniek ver genoeg om de plannen te gaan uitvoeren. Begin dit jaar kreeg Elysian een investering van tien miljoen dollar.
Op de kleine luchthaven Teuge wordt al jaren gewerkt aan elektrisch vliegen. Het resultaat is een klein toestel voor twee personen met een bereik van iets meer dan 100 kilometer, nog niet eens genoeg om van Enschede naar Amsterdam te vliegen.
We namen een kijkje op het vliegveld:
Een ander alternatief is waterstof, waar ook binnen de TU Delft naar gekeken wordt. Er zijn twee duurzame opties mogelijk: waterstof omzetten naar elektriciteit en het verbranden van waterstof voor aandrijving.
Zo kan er voor kortere afstanden waterstof in vloeibare vorm meegenomen worden aan boord. Bij het omzetten van waterstof naar energie komen geen schadelijke stoffen vrij, wat wel gebeurt bij het vliegen met een traditionele verbrandingsmotor.
Het zijn serieuze opties voor de toekomst, maar beide zijn nog niet zover dat ze nu al geschikt zijn voor de commerciële luchtvaart. Net als volledig elektrisch vliegen is het vooral nog toekomstmuziek.
Elektriciteit en waterstof zijn dus opties, maar pas voor veel later. Toch moeten we nu al duurzamer denken. De meest voor de hand liggende optie is bijmengen van kerosine met Sustainable Aviation Fuel (SAF). Dit is gemaakt van biomassa, restmateriaal zoals gebruikte frituurolie, vet of hout. Er is ook een mogelijkheid om SAF kunstmatig te maken.
Meerdere vliegmaatschappijen zoals Ryanair en KLM zijn deels al overgestapt op die bijmenging. Dat moet ook wel, want in 2025 is het in Europa verplicht om 2 procent SAF bij de vliegtuigbrandstof te mengen.
Je kan als consument ook SAF bijkopen voor je vlucht, zoals bij KLM, maar Europese toezichthouders noemen dit soort praktijken 'misleidend' en dwingen maatschappijen om hun groene claims op te geven of aan te passen. Een bijkomend probleem bij de duurzamere brandstof is dat SAF nog niet in grote hoeveelheden wordt gemaakt. Er zijn wereldwijd maar weinig producenten.
Hoewel er dus aan alternatieven voor fossiel wordt gewerkt is de verbrandingsmotor voorlopig nog niet weg te denken uit de luchtvaartsector. Die blijft waarschijnlijk nog tientallen jaren bestaan.
We moeten volgens De Vries van Elysian wel anders gaan denken over vliegen. Natuur en Milieu beaamt dat. "De schade van de luchtvaart speelt nu, niet alleen in de toekomst," zegt Rob van Tilburg, directeur programma's bij de milieuorganisatie. "Het deel van Nederland dat nu vliegt zorgt voor veel schade. Alleen minder vliegen helpt tegen klimaatschade."
Volgens hem moet de overheid nu al maatregelen nemen: een CO2-plafond voor de luchtvaart instellen en tickets gaan belasten op de afstand. "Nu is de ticketbelasting nog een habbekrats. Dus als je naar Bali wil gaan moet je daar extra voor betalen."
Het was tot nu toe een van de voorwaarden voor geleverde wapens aan Oekraïne: ze mochten niet op Russisch grondgebied worden gebruikt. Dat mag van Groot-Brittannië voortaan wel, liet de Britse minister voor Buitenlandse Zaken Cameron gisteren weten tijdens zijn bezoek in Kyiv. Het geeft aan dat er een verandering gaande is in de houding van de bondgenoten van Oekraïne.
"Het Westen heeft zich steeds laten afschrikken door het Russische narratief: als je deze volgende stap doet dan is dat een escalatie", zegt Patrick Bolder van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS) in het NOS Radio 1 Journaal. "Ik denk dat die plaat nu grijsgedraaid is."
"We gaan op een andere manier kijken naar die oorlog die al zo lang duurt. Daar moet iets veranderen. Een van die dingen is Oekraïne meer vrijheid van handelen geven en minder beperkingen opleggen", zegt Bolder.
Behalve het Verenigd Koninkrijk geeft bijvoorbeeld ook Nederland Oekraïne meer beweegruimte. Kyiv mag "ter zelfverdediging" doelwitten over de grens bombarderen met door Nederland aangeleverde wapens, zei demissionair minister van Defensie Ollongren vorige week in een interview met NRC, áls het land zich daarbij houdt aan het oorlogsrecht. "Volgens het VN-handvest mag je degenen tegen wie je je verdedigt ook aanvallen, bijvoorbeeld in Rusland", lichtte Ollongren toe.
Door de wapens te gebruiken voor aanvallen op Russisch grondgebied, kan Oekraïne al eerder reageren op een dreigende Russische aanvallen. "Er wordt gesproken over 20.000 troepen die Rusland is aan het samentrekken ten noorden van de grens van Oekraïne", zegt Bolder. "Die kun je als reserve gebruiken om na een eerste doorbraakpoging die inbraak verder mogelijk te maken. Dan zou Oekraïne wel eens heel veel terrein kunnen verliezen opeens, en dat wil niemand."
De afgelopen weken rukken de Russische troepen ook op in de regio Donetsk. Op de beelden hieronder is de verwoesting van het dorp Otsjeretyne te zien.
Door doelen op Russisch grondgebied aan te vallen, kan Oekraïne de voorbereidingen voor een Russisch offensief bemoeilijken. "Je kunt beter aan bronbestrijding dan aan symptoombestrijding doen," zegt Bolder. "Bronbestrijding betekent: aanvallen dieper in Rusland om te zorgen dat die raketten en drones niet meer afgevuurd kunnen worden. Je kunt beter nu al proberen het offensief al te verstoren door aanvallen ver achter het front te doen op die troepenlocaties, munitievoorraden en brandstofvoorraden."
Van de wapens die door de Britten geleverd zijn, zullen vooral de Stormshadow-kruisraketten hierbij van pas komen. Die kruisraketten hebben een bereik van 250 kilometer. Oekraïne zet die langeafstandsraketten al langer in.
"De uitspraak van Cameron is een belangrijk signaal naar Zelensky, maar vooral naar Poetin", zegt hoogleraar oorlogsstudies aan de Universiteit van Leiden Frans Osinga. "En naar de Duitse kanselier Scholz die maar niet de Taurusraketten wil leveren, uit vrees dat die tegen doelen in Rusland worden ingezet, wat als escalatie zou kunnen worden gezien."
"Camerons uitspraak moet je ook samen zien met soortgelijke robuuste uitspraken van de Franse president Marcon en de Amerikaanse minister van Defensie Loyd", zegt Osinga. "Daarmee wordt ook afstand genomen van eerdere uitspraken van de veiligheidsadviseur van het Witte Huis die Zelensky opriep om te stoppen met het aanvallen op doelen in Rusland."
Toch denkt Bolder dat de NAVO-bondgenoten waarschijnlijk toch wel enigszins verbaasd zullen zijn geweest door de uitspraak van Cameron. "Er lijkt weinig overleg te zijn. Dat is ook wel logisch, want de NAVO en de EU leveren geen steun, het zijn de separate individuele lidstaten."
Oekraïne gebruikt al wel langer wapens om door Rusland bezette gebieden in Oekraïne aan te vallen. Maar Washington zegt openlijk dat het tegen Oekraïense aanvallen op Russisch grondgebied is met bijvoorbeeld Amerikaanse raketten.
"Vanaf het begin is onze positie geweest dat we het gebruik van onze wapens in Rusland niet aanmoedigen", zei de Amerikaanse ambassadeur voor Oekraïne gisteren. Achter de schermen zou de VS Oekraïne gewaarschuwd hebben om te stoppen Russische olieraffinaderijen te beschieten.
Vorige week werd bekend dat de Verenigde Staten in het geheim al Atacms-raketten hebben geleverd aan Oekraïne in april. De nieuwste langeafstandsraketten hebben een bereik van 300 kilometer, waar eerdere Atacms-raketten een bereik van 150 kilometer hadden.
Het Russische ministerie van Defensie meldde deze week twee keer Atacms-raketten te hebben neergehaald boven de Krim. Dat Oekraïense schiereiland werd in 2014 door Rusland geannexeerd. De Oekraïense autoriteiten hebben dit niet bevestigd.
Volgens de Belgische Cel Maritieme Beveiliging (CMB) zijn er in het afgelopen half jaar in de Noordzee een aantal niet-militaire schepen gesignaleerd die mogelijk betrokken zijn bij spionage. Dat meldt het orgaan van de overheid aan de Belgische publieke omroep VRT. Ook in Nederland spelen er vermoedens.
Een woordvoerder van CMB zegt dat er "zeker een vijftal koopvaardijschepen of vissersvaartuigen passeerden, waarvan we vermoeden dat er meer aan de hand is." De woordvoerder heeft niet bekendgemaakt om welke landen het zou gaan.
Het is volgens CMB moeilijk vast te stellen of een schip inderdaad een dubbele functie heeft. Dat komt onder meer doordat er nauwelijks militaire schepen meer worden gebruikt voor spionage. "Het gaat bijvoorbeeld om koopvaardijschepen of het lijken op zijn minst koopvaardijschepen. Het kunnen ook vissersvaartuigen zijn. Dat maakt de detectie veel moeilijker."
"Maar we zien dan dat die plots wat trager beginnen varen", aldus de woordvoerder tegen de Belgische omroep.
Ook in Nederland zijn er speculaties over spionageschepen voor de kust en in de havens, meldt onderzoeksprogramma Pointer. Zo vaart het Russische visserijbedrijf Norebo tweewekelijks de Groningse Eemshaven binnen met bevroren kibbeling en lekkerbekjes. Maar het is juist dat bedrijf dat in Amerika al meerdere keren werd gespot in de buurt van kernonderzeeërs, zonder geldige reden.
De schepen van Norebo in Nederland meren aan in de buurt van een militair gebied: Defensie heeft er zijn eigen vaste plek. Ook liggen er belangrijke infrastructuurpunten in de buurt, waaronder gasleidingen en windmolenparken. Pointer vroeg om een reactie bij Norebo, maar die wilde niet ingaan op de aantijgingen.
De Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) concludeerde in het jaarverslag van 2023 dat de dreiging van spionage door Rusland "actueel" was. "Nederland blijft een belangrijk spionagedoelwit, omdat ons land veel steun leverde aan Oekraïne." De inlichtingendienst meldt bovendien dat Nederland interessant is vanwege de doorvoer van militair materieel. Vorig jaar februari werd een Russisch schip in de Noordzee weggeleid dat informatie probeerde te verzamelen over windmolenparken.
Hoewel Pointer geen concrete bewijzen noemt over Norebo, zegt Patrick Bolder van de Haagse denktank The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS) tegen het programma dat het "onbegrijpelijk" is dat er nog steeds Russische schepen aanmeren op dit soort plekken. "We laten een Russisch schip aan de kade liggen, vlak bij een militaire overslag, terwijl we weten dat de Russen gewoon bezig zijn met hybride oorlogvoering."
Bolder deed onderzoek naar de gevaren en de kwetsbaarheid van de infrastructuur op zee en kwam tot de conclusie dat er veel wordt gebouwd op zee, maar dat er niet wordt nagedacht over de veiligheid. "Het is heel raar dat we schepen toelaten waarvan we bijna zeker weten dat er bemanning op zit die militaire spionageactiviteiten uitvoert. Verbazingwekkend", aldus Bolder tegen de website.
De MIVD is ook om een reactie gevraagd, maar kon niet inhoudelijk reageren op vragen van Pointer. De inlichtingendienst gaf wel aan onderzoek te doen naar Russische spionage en sabotage op zee.
De aanpak van zorgfraude is twee jaar na een kritisch rapport van de Algemene Rekenkamer nog steeds niet op orde. In 2019 werd er nog 80 miljoen aan zorggeld teruggevorderd na fraude, vorig jaar was dat 16 miljoen. Zorgverzekeringen en zorgbureaus sporen minder snel fraude op en het aantal zaken waar de Nederlandse Arbeidsinspectie werk van maakt is in verhouding laag.
De Telegraaf heeft cijfers opgevraagd bij verzekeraars, zorgbureaus en de inspectie. Daaruit blijkt dat er twee jaar geleden 380 fraudezaken werden opgespoord door zorgverzekeraars, tegen 306 zaken vorig jaar. Nog opvallender is dat er drie jaar geleden meer dan dubbel zoveel zaken werden opgespoord, 649.
De Arbeidsinspectie meldt na de berichtgeving dat er vorig jaar minder dan vijftien zaken bij hen terechtgekomen zijn die via de zorgverzekeringen zijn doorgestuurd. Hoe vaak dit tot vervolging heeft geleid kan het OM niet zeggen, "omdat dat niet wordt bijgehouden", is te lezen in de krant.
Het gaat hierbij volgens een woordvoerder van de inspectie om grote onderzoeken die niet snel zijn afgerond. "Denk aan onderzoeken van de georganiseerde misdaad en in het criminele milieu."
Twee jaar geleden nog kwam er een kritisch rapport naar buiten van de Algemene Rekenkamer, waarin de effectiviteit van zorgfraudebestrijding werd beschreven. Uit het rapport bleek onder andere dat de aanpak van zorgfraude nauwelijks effectief was. Ook was er volgens het rapport een "zorgelijk gebrek aan daadkracht." Het advies voor het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport was destijds om de instanties sneller tot actie te manen.
Dat er sindsdien niet veel is veranderd, blijkt volgens De Telegraaf ook uit de meest recente cijfers. In 2019 werd er nog 80 miljoen aan zorggeld teruggevorderd na fraude, vorig jaar was dat 16 miljoen. Verzekeraars zeggen tegen de krant dat ze bovendien minder zaken hebben overgedragen aan de NLA, omdat ze toch niet door de inspectie worden afgerond.
Waar dat aan ligt is volgens de inspectie moeilijk te zeggen. De NLA zegt tegen de krant niet met een gebrek aan opsporingscapaciteit te kampen. Wel vraagt de instantie zich af of het overdragen van een dossier altijd de beste oplossing is. "Zo kan een verzekeraar ook zelf optreden tegen een frauderende zorgaanbieder en een boete geven of de geldkraan dichtdraaien", aldus de woordvoerder.
Een van de redenen waardoor zorgfraude amper kan worden aangepakt, is volgens Bregje Smans-Verhoof van verzekeraar CZ de pakkans van de verdachten. Zij zegt in de krant dat fraudeurs steeds beter onder de radar weten te blijven.
Demissionair zorgminister Helder geeft in De Telegraaf aan dat de aanpak van zorgfraude inderdaad beter moet. Dat is al eerder geprobeerd door het in kaart te brengen van het probleem, aldus Helder, maar zou om verschillende redenen niet gelukt zijn. Ze gaat niet in op welke redenen dat zijn.